کد مطلب:214803 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:317
تأویل آیه نور
صالح بن سهل الهمذانی قال، قال أبوعبدالله علیه السلام: فی قول الله تعالی - ألله نورالسماوات و الأرض، كمشكوة: فاطمة علیهاالسلام. فیها مصباح: الحسن. ألمصباح فی زجاجة: الحسین. كوكب دری: فاطمة كوكب دری بین نساء أهل الدنیا. من شجرة مباركة: ابراهیم. لا شرقیة و لا غربیة: لا یهودیة و لا نصرانیة. زیتها یضی ء: یكاد العلم یتفجر بها. نور علی نور: امام منها بعد امام. یهدی الله لنوره: یهدی الله للأئمة. أو كظلمات... الروایة.
و عن علی بن جعفر، عن أخیه موسی علیه السلام: مثله.
كافی باب ان الأئمة نور الله ح 5
ترجمه:
صالح بن سهل از اهل شهر همدان گفت، حضرت امام ششم علیه السلام در پیرامون آیه نور فرمود:
مشكاة: حضرت زهراء سلام الله علیها باشد.
مصباح: امام مجتبی علیه السلام است.
زجاجة: امام أبوعبدالله حسین علیه السلام باشد.
[ صفحه 130]
كوكب دری: حضرت زهراء سلام الله علیها باشد از میان زنها.
شجرة مباركة: حضرت ابراهیم خلیل الله است.
لا شرقیة و لا غربیة: او متمایل به یهودیت و نصرانیت نیست.
زیتها یضی ء: اضاءه و نشر علوم و حقائق است از او.
نور علی نور: امامی پس از امامی از آن ظاهر شود.
یهدی الله لنوره: هدایت به حضرات أئمه علیهم السلام باشد.
و علی بن جعفر از برادرش امام هفتم علیه السلام، مثل این روایت را نقل كرده است.
توضیح:
این تأویل برای توضیح و تطبیق و ذكر مصادیق باشد.
1- ألله نور: نور الهی در همه عوالم سماوی روحانی، و أرضی كه جهان طبیعت و جسم است، و در جمیع موجودات و ممكنات، جلوه گر بوده، و با افاضه فیض وجود، و ظهور نور هستی در همه مراتب عوالم خلقت، همه را فراگرفته است.
و چون عوالم و موجودات دارای مراتب و طبقاتی باشند: قهرا تجلیات نور حق متعال نیز به اقتضای این طبقات در مقام ظهور از لحاظ شدت و ضعف متفاوت خواهد بود.
و باید متوجه باشیم كه: نور پروردگار متعال مانند نور مادی محسوس محدود نیست، بلكه نور او بالاتر و متعالی تر و منزه تر از أنوار ملكوتی و جبروتی و نافذتر و لطیف تر از همه انوار معقول و محسوس باشد، و وجه جامعی كه در میان أنواع نور
[ صفحه 131]
موجود است: عنوان روشنایی خود در مقابل ظلمت، و روشن كننده موجودات دیگر است، و این معنی را درباره نور پروردگار متعال می توان تعبیر كرد كه: او حیات مطلق نامحدود بوده، و حیات بخش موجودات دیگر است، و فیض و رحمت و بخشش او به همه عوالم منبسط و متجلی گشته است.
و أما فهم حقیقت نور ذات: از وسع استعداد و از قوه حواس و ادراك ما بیرون است.
2- مثل نور كمشكوة: این تمثیل از لحاظ آثار محسوس باشد، تا قابل فهم و تصور گردد، و سپس در مقام تأویل آن هم چون انسان نمونه كاملی است از عالم كبیر، و همه مراتب عوالم طبیعت و ملكوت و جبروت و از لاهوت در وجود او منطوی است: بهتر و روشنتر قابل تطبیق می شود.
مخصوصا اینكه از كاملترین و جامعترین أفراد انسان این معنی انتخاب گشته، و در وجود آنان این انطباق صورت گرفته، و برای آیه نور از آنها مثال آورده شود.
و مشكوة به معنی جای چراغ است، و چراغ دارای شیشه و مركز نور و روشنایی باشد كه شیشه و مشكوة از آنجا روشن گشته و نور گرفته و به خارج روشنایی می دهند.
و اگر از لحاظ مادی و روحانی بخواهیم مثالی بیاوریم، بهترین مثال همین است كه در روایت باب ذكر شده است.
و أما ابتداء در تمثیل به مشكوة: برای این است كه نظر در مرتبه أول به بیان نور محیط به همه سماوات و أرض، و برای عموم طبقات مردم است، نه برای خواص كه نظر به مصباح باشد.
[ صفحه 132]
3- كمشكوة فاطمة علیهاالسلام: حضرت زهراء سلام الله علیها مصداق حقیقی و ظاهری و باطنی مشكوة است، زیرا او نمونه كاملی است از سماوات و أرض (عوالم علوی و سفلی)، و او مادر ولی خدا امام دوم و همچنین امام سوم است، و بلكه نه امام دیگر نیز از أولاد أطهار او هستند.
پس هرگز در عالم خلقت چنین مشكوتی پیدا نمی شود كه مادر یازده امام و فرزند پیغمبر خاتم انبیاء، و از شجره طیبه مباركه بوده، و در عین حال مظهر أتم صفات الهی باشد.
و أما ضبط و تنظیم و حفظ و بسط و نشر نور كه از وظائف طبیعی و خواص مشكوة است: در این مورد نیز آن حضرت ضبط و حفظ و تربیت فرزندش كه مظهر نور خدا و مجلی علم و حقیقت و معرفت و ولایت است، بوده، و وسیله بسط و نشر علم و معرفت گشته است.
4- فیها مصباح الحسن علیه السلام: مصباح آلت روشنایی است كه بدون واسطه نور بدهد، اگرچه نور دادن او محتاج به وجود شرائط و نبود موانع باشد.
و مصباح مانند چراغی است كه با روغن یا نفت یا برق یا گاز و یا به وسیله دیگر روشن شده و روشنایی می دهد. و مصباح روحانی نورش معنوی و روحانی است، نه نور محسوس مادی، مانند نور علم و روحانیت و معرفت و سائر مقامات معنوی الهی.
و این نور معنوی است كه: مردم را به سوی سعادت و خیر و كمال و حقیقت و عدالت و عبودیت و طهارت و صلاح و حسن نیت، هدایت و سوق می دهد.
و همین طوری كه مصباح مادی انسان را برای زندگی مادی ظاهری راهنمایی
[ صفحه 133]
می كند: مصباح معنوی نیز به سوی حیات روحانی و زندگی حقیقی و سعادت أبدی سوق می دهد.
5- المصباح فی زجاجة: الحسین علیه السلام: زجاجة شیشه صاف و پاك و لطیفی است كه چون روی مصباح قرار گیرد: نور آن را معتدل و روی میزان صحیح كرده، و از باد و موانع دیگر حفظ نموده، و موجب بسط و نشر نور می شود.
و آن حضرت در زمان حیات برادرش امام مجتبی (ع) و پس از وفات او، پیوسته حافظ و ضابط مقامات روحانی و نور ولایت او بوده، و در بسط و نشر أهداف مقدس او كوشا شده، و برای دفاع از شخصیت الهی او مجاهدت می نمود.
آری چون نه امام از ذریه او بودند: در حقیقت از این جهت كه مقام زجاجه بودن از مصباح باشد، همگی برنامه امام حضرت أبوعبدالله (ع) را اجراء كرده، و نور ولایت مصباح را حافظ و ضابط و ناشر گشتند.
و أما جهت انتخاب آن حضرت برای مقام زجاجه بودن، و انتخاب امام مجتبی برای مصباح شدن: از این لحاظ است كه أولا - امام حسن علیه السلام سبط أكبر بود. و ثانیا - امام حسین علیه السلام ده سال در ظل ولایت و مقام امامت او قرار گرفته و از او اطاعت می نمود. و ثالثا - حضرت مجتبی علیه السلام أشبه مردم بود به رسول اكرم (ص) از جهت خلق و بزرگواری و هیبت و روش. و رابعا - امام حسین علیه السلام پس از او به مقام ولایت و امامت رسیده، و برای حفظ و ضبط مناسبتر است. و خامسا - حضرات أئمه دیگر همه از أولاد امام حسین علیه السلام هستند، و عنوان زجاجه بودن ادامه پیدا می كند. و سادسا - رسول أكرم (ص) فرمود: أما الحسن فان له هیبتی و سوددی. و أما الحسین فان له جودی و شجاعتی. و صفت
[ صفحه 134]
جود و شجاعت و مقاومت در مقابل حوادث و موانع، متناسب با زجاجه بودن است.
6- الزجاجة كأنها كوكب دری: زجاجه در أثر تلألؤ و تجلی نور مصباح مانند ستاره درخشانی شده، و افاضات مصباح به وسیله آن صورت خارجی پیدا می كند.
و أما كوكب درخشانی كه از شجره مباركه ای نور می گیرد: عبارت است از وجود نورانی و روحانی باعظمت حضرت زهراء سلام الله علیها. پس وجود آن حضرت از دو جهت مورد تشبیه (مشبه به) قرار می گیرد: از جهت مادر بودن به حضرات ائمه علیهم السلام كه زجاجه و مصباح هستند: تشبیه به مشكوة شده است. و از لحاظ منعكس شدن نور مصباح و زجاجه و هم روشن شدن از شجره مباركه نبوت و ولایت: تشبیه به كوكب دری گشته است.
و كوكب: چیزی است كه متجمع شده و نور یا عظمت یا زیبایی از آن متجلی شود. و دری: چیزی است كه در آن جریان و سیلانی از خیر و نور و نعمت بوده، و از محلی بیرون آید.
و وجود آن حضرت چنین است: زیرا او مظهر عظمت و نور و زیبایی و جمال روحانی بوده، و مجرای خیر و بركت و رحمت و نور و معرفت باشد.
آری آن حضرت ام الائمه و خیر نساء العالمین و بنت رسول الله خاتم النبیین و از شجره مباركه خلیل الرحمن است.
و آن حضرت در هر دو جهت از تشبیه: مثل أعلی و مصداق أتم و منحصر به فرد باشد. پس تكراری در تشبیه نیست.
7- نور علی نور، امام بعد امام: پس می باید این جمله مربوط به كوكب باشد، و
[ صفحه 135]
چون كوكب تفسیر زجاجه است، و زجاجه هم در معنی تأویل شد به حضرات أئمه علیهم السلام: پس تفسیر كردن نور علی نور به جمله امام بعد امام صحیح خواهد بود.
و همچنین جمله یهدی الله للأئمة: نتیجه تأویلات گذشته خواهد بود، زیرا نور سماوات و أرض تأویل شد به مشكوة و مصباح و زجاجه، كه عبارت شد از حضرت زهراء و فرزندانش.
[ صفحه 136]
و عن علی بن جعفر، عن أخیه موسی علیه السلام: مثله.
كافی باب ان الأئمة نور الله ح 5
ترجمه:
صالح بن سهل از اهل شهر همدان گفت، حضرت امام ششم علیه السلام در پیرامون آیه نور فرمود:
مشكاة: حضرت زهراء سلام الله علیها باشد.
مصباح: امام مجتبی علیه السلام است.
زجاجة: امام أبوعبدالله حسین علیه السلام باشد.
[ صفحه 130]
كوكب دری: حضرت زهراء سلام الله علیها باشد از میان زنها.
شجرة مباركة: حضرت ابراهیم خلیل الله است.
لا شرقیة و لا غربیة: او متمایل به یهودیت و نصرانیت نیست.
زیتها یضی ء: اضاءه و نشر علوم و حقائق است از او.
نور علی نور: امامی پس از امامی از آن ظاهر شود.
یهدی الله لنوره: هدایت به حضرات أئمه علیهم السلام باشد.
و علی بن جعفر از برادرش امام هفتم علیه السلام، مثل این روایت را نقل كرده است.
توضیح:
این تأویل برای توضیح و تطبیق و ذكر مصادیق باشد.
1- ألله نور: نور الهی در همه عوالم سماوی روحانی، و أرضی كه جهان طبیعت و جسم است، و در جمیع موجودات و ممكنات، جلوه گر بوده، و با افاضه فیض وجود، و ظهور نور هستی در همه مراتب عوالم خلقت، همه را فراگرفته است.
و چون عوالم و موجودات دارای مراتب و طبقاتی باشند: قهرا تجلیات نور حق متعال نیز به اقتضای این طبقات در مقام ظهور از لحاظ شدت و ضعف متفاوت خواهد بود.
و باید متوجه باشیم كه: نور پروردگار متعال مانند نور مادی محسوس محدود نیست، بلكه نور او بالاتر و متعالی تر و منزه تر از أنوار ملكوتی و جبروتی و نافذتر و لطیف تر از همه انوار معقول و محسوس باشد، و وجه جامعی كه در میان أنواع نور
[ صفحه 131]
موجود است: عنوان روشنایی خود در مقابل ظلمت، و روشن كننده موجودات دیگر است، و این معنی را درباره نور پروردگار متعال می توان تعبیر كرد كه: او حیات مطلق نامحدود بوده، و حیات بخش موجودات دیگر است، و فیض و رحمت و بخشش او به همه عوالم منبسط و متجلی گشته است.
و أما فهم حقیقت نور ذات: از وسع استعداد و از قوه حواس و ادراك ما بیرون است.
2- مثل نور كمشكوة: این تمثیل از لحاظ آثار محسوس باشد، تا قابل فهم و تصور گردد، و سپس در مقام تأویل آن هم چون انسان نمونه كاملی است از عالم كبیر، و همه مراتب عوالم طبیعت و ملكوت و جبروت و از لاهوت در وجود او منطوی است: بهتر و روشنتر قابل تطبیق می شود.
مخصوصا اینكه از كاملترین و جامعترین أفراد انسان این معنی انتخاب گشته، و در وجود آنان این انطباق صورت گرفته، و برای آیه نور از آنها مثال آورده شود.
و مشكوة به معنی جای چراغ است، و چراغ دارای شیشه و مركز نور و روشنایی باشد كه شیشه و مشكوة از آنجا روشن گشته و نور گرفته و به خارج روشنایی می دهند.
و اگر از لحاظ مادی و روحانی بخواهیم مثالی بیاوریم، بهترین مثال همین است كه در روایت باب ذكر شده است.
و أما ابتداء در تمثیل به مشكوة: برای این است كه نظر در مرتبه أول به بیان نور محیط به همه سماوات و أرض، و برای عموم طبقات مردم است، نه برای خواص كه نظر به مصباح باشد.
[ صفحه 132]
3- كمشكوة فاطمة علیهاالسلام: حضرت زهراء سلام الله علیها مصداق حقیقی و ظاهری و باطنی مشكوة است، زیرا او نمونه كاملی است از سماوات و أرض (عوالم علوی و سفلی)، و او مادر ولی خدا امام دوم و همچنین امام سوم است، و بلكه نه امام دیگر نیز از أولاد أطهار او هستند.
پس هرگز در عالم خلقت چنین مشكوتی پیدا نمی شود كه مادر یازده امام و فرزند پیغمبر خاتم انبیاء، و از شجره طیبه مباركه بوده، و در عین حال مظهر أتم صفات الهی باشد.
و أما ضبط و تنظیم و حفظ و بسط و نشر نور كه از وظائف طبیعی و خواص مشكوة است: در این مورد نیز آن حضرت ضبط و حفظ و تربیت فرزندش كه مظهر نور خدا و مجلی علم و حقیقت و معرفت و ولایت است، بوده، و وسیله بسط و نشر علم و معرفت گشته است.
4- فیها مصباح الحسن علیه السلام: مصباح آلت روشنایی است كه بدون واسطه نور بدهد، اگرچه نور دادن او محتاج به وجود شرائط و نبود موانع باشد.
و مصباح مانند چراغی است كه با روغن یا نفت یا برق یا گاز و یا به وسیله دیگر روشن شده و روشنایی می دهد. و مصباح روحانی نورش معنوی و روحانی است، نه نور محسوس مادی، مانند نور علم و روحانیت و معرفت و سائر مقامات معنوی الهی.
و این نور معنوی است كه: مردم را به سوی سعادت و خیر و كمال و حقیقت و عدالت و عبودیت و طهارت و صلاح و حسن نیت، هدایت و سوق می دهد.
و همین طوری كه مصباح مادی انسان را برای زندگی مادی ظاهری راهنمایی
[ صفحه 133]
می كند: مصباح معنوی نیز به سوی حیات روحانی و زندگی حقیقی و سعادت أبدی سوق می دهد.
5- المصباح فی زجاجة: الحسین علیه السلام: زجاجة شیشه صاف و پاك و لطیفی است كه چون روی مصباح قرار گیرد: نور آن را معتدل و روی میزان صحیح كرده، و از باد و موانع دیگر حفظ نموده، و موجب بسط و نشر نور می شود.
و آن حضرت در زمان حیات برادرش امام مجتبی (ع) و پس از وفات او، پیوسته حافظ و ضابط مقامات روحانی و نور ولایت او بوده، و در بسط و نشر أهداف مقدس او كوشا شده، و برای دفاع از شخصیت الهی او مجاهدت می نمود.
آری چون نه امام از ذریه او بودند: در حقیقت از این جهت كه مقام زجاجه بودن از مصباح باشد، همگی برنامه امام حضرت أبوعبدالله (ع) را اجراء كرده، و نور ولایت مصباح را حافظ و ضابط و ناشر گشتند.
و أما جهت انتخاب آن حضرت برای مقام زجاجه بودن، و انتخاب امام مجتبی برای مصباح شدن: از این لحاظ است كه أولا - امام حسن علیه السلام سبط أكبر بود. و ثانیا - امام حسین علیه السلام ده سال در ظل ولایت و مقام امامت او قرار گرفته و از او اطاعت می نمود. و ثالثا - حضرت مجتبی علیه السلام أشبه مردم بود به رسول اكرم (ص) از جهت خلق و بزرگواری و هیبت و روش. و رابعا - امام حسین علیه السلام پس از او به مقام ولایت و امامت رسیده، و برای حفظ و ضبط مناسبتر است. و خامسا - حضرات أئمه دیگر همه از أولاد امام حسین علیه السلام هستند، و عنوان زجاجه بودن ادامه پیدا می كند. و سادسا - رسول أكرم (ص) فرمود: أما الحسن فان له هیبتی و سوددی. و أما الحسین فان له جودی و شجاعتی. و صفت
[ صفحه 134]
جود و شجاعت و مقاومت در مقابل حوادث و موانع، متناسب با زجاجه بودن است.
6- الزجاجة كأنها كوكب دری: زجاجه در أثر تلألؤ و تجلی نور مصباح مانند ستاره درخشانی شده، و افاضات مصباح به وسیله آن صورت خارجی پیدا می كند.
و أما كوكب درخشانی كه از شجره مباركه ای نور می گیرد: عبارت است از وجود نورانی و روحانی باعظمت حضرت زهراء سلام الله علیها. پس وجود آن حضرت از دو جهت مورد تشبیه (مشبه به) قرار می گیرد: از جهت مادر بودن به حضرات ائمه علیهم السلام كه زجاجه و مصباح هستند: تشبیه به مشكوة شده است. و از لحاظ منعكس شدن نور مصباح و زجاجه و هم روشن شدن از شجره مباركه نبوت و ولایت: تشبیه به كوكب دری گشته است.
و كوكب: چیزی است كه متجمع شده و نور یا عظمت یا زیبایی از آن متجلی شود. و دری: چیزی است كه در آن جریان و سیلانی از خیر و نور و نعمت بوده، و از محلی بیرون آید.
و وجود آن حضرت چنین است: زیرا او مظهر عظمت و نور و زیبایی و جمال روحانی بوده، و مجرای خیر و بركت و رحمت و نور و معرفت باشد.
آری آن حضرت ام الائمه و خیر نساء العالمین و بنت رسول الله خاتم النبیین و از شجره مباركه خلیل الرحمن است.
و آن حضرت در هر دو جهت از تشبیه: مثل أعلی و مصداق أتم و منحصر به فرد باشد. پس تكراری در تشبیه نیست.
7- نور علی نور، امام بعد امام: پس می باید این جمله مربوط به كوكب باشد، و
[ صفحه 135]
چون كوكب تفسیر زجاجه است، و زجاجه هم در معنی تأویل شد به حضرات أئمه علیهم السلام: پس تفسیر كردن نور علی نور به جمله امام بعد امام صحیح خواهد بود.
و همچنین جمله یهدی الله للأئمة: نتیجه تأویلات گذشته خواهد بود، زیرا نور سماوات و أرض تأویل شد به مشكوة و مصباح و زجاجه، كه عبارت شد از حضرت زهراء و فرزندانش.
[ صفحه 136]